Kiedy pieniądz umiera, rodzą się potwory – część 1

Ostatnio po raz kolejny sięgnąłem po fascynującą książkę Adama Fergussona „Kiedy pieniądz umiera. Prawdziwy koszmar hiperinflacji” (wydawnictwo Studio Emka). Autor jest angielskim historykiem, dziennikarzem i pisarzem. Cała książka jest poświęcona przyczynom wybuchu i przebiegowi hiperinflacji po I wojnie światowej, na terenach dzisiejszych Węgier, Austrii a przede wszystkim Niemiec.

Po raz pierwszy książka została wydana w 1975 roku, ale do dzisiaj nie straciła nic na swojej aktualności. Wręcz przeciwnie, w dzisiejszych czasach zyskała na znaczeniu. Wystarczy przytoczyć ostatnie zdanie z obwoluty książki.

„W czasie dotkliwego kryzysu gospodarczego książka ta stanowi pilne ostrzeżenie przed uzależniającymi zagrożeniami drukowania pieniędzy, jako „miękkiej” opcji dla rządu, który musi się zmierzyć z rosnącym niezadowoleniem i bezrobociem.” 

Czy to znaczy, że autor potrafił z prawie piećdziesięcioletnim wyprzedzeniem przewidzieć kryzys covidowy? Nic podobnego. Rządy, a wcześniej poszczególni władcy psuli pieniądze od czasów ich wynalezienia.

Oczywiście, za każdym razem powód był niesłychanie ważny, dramatyczny i pilny. Najazd barbarzyńców, nałogowe prowadzenie wojen ze wszystkimi sąsiadami, konieczność zdobycia nowych terytoriów, walka o wolność, lekkomyślność, a czasami szaleństwo władcy, plagi, krucjaty, plan Marshalla, wojna z terroryzmem, covid relief, plan odbudowy, nowy polski ład. Zmieniają się etykietki, efekt końcowy jest zawsze taki sam. Pieniądz umiera, a za nim upadają imperia. Cesarstwo rzymskie, XVI wieczna Portugalia, XVII wieczna Hiszpania i I Rzeczpospolita, XVIII wieczne Niderlandy, Imperium Osmańskie, Imperium Brytyjskie, Austro – Węgry i Pruskie Niemcy. Kto będzie następny? Nie łudźmy się – pomimo ogromnych zmian technologicznych, nadal jesteśmy częścią tej samej historii.

Upadek pieniądza najbardziej jednak zawsze dotykał zwykłych ludzi, którzy nie potrafili wyciągać wniosków z historii. Większość społeczeństwa za każdym razem była nieprzygotowana i nie rozumiała co się tak naprawdę dzieje. Większość potrafiła zauważyć jedynie skutki umierania pieniądza. Pomimo posiadania coraz większych kwot, coraz mniej można było za nie kupić. Gotówka była jak gorący kartofel, każdy starał się jak najszybciej jej pozbyć.

Co gorsza, ogarnięta hiperinflacją gospodarka, dzięki temu wyglądała z zewnątrz na super prosperującą. Giełda rosła, ceny nieruchomości rosły, ludzie kupowali coraz więcej luksusowych towarów, rosła sprzedaż i płace. Jedynie wartość nabywcza pieniądza niezauważalnie spadała. Do tego za każdym razem rządzący zaciemniali obraz, zaklinając rzeczywistość, że; „gospodarka świetnie się rozwija”, „nie ma żadnego kryzysu”, „inflacja jest pod kontrolą”, „tym razem będzie inaczej”. Nie było.

Niestety, także dzisiaj mamy małe szanse, aby stać się jedynym wyjątkiem w historii. Stany Zjednoczone, Zjednoczona Europa i postpeerelowska Polska. „Wszystko drożeje” to iluzja. W rzeczywistości umierają nasze waluty.

Czytając ponownie książkę „Kiedy pieniądz umiera”, wielokrotnie dostawałem gęsiej skóry. Myślałem: „To niemożliwe, że ta historia może się ponownie powtórzyć”. I nawet nie chodzi o to, że właśnie mija dokładnie 100 lat od tamtych wydarzeń.

Najbardziej przerażającą konstatacją, jest to, że tak wtedy jak dzisiaj, oficjalnie rządzący nie widzą żadnego związku pomiędzy drukowaniem waluty bez limitu, a spadkiem jej siły nabywczej. Bank Rzeszy w 1921 roku używał tej samej retoryki jak FED w roku 2021. Wolałbym się oczywiście mylić, ale porównując dzisiejsze wydarzenia z tymi z przed 100 lat, wydaje się, że zmierzamy dokładnie w tym samym kierunku. Niekontrolowanej inflacji.

Hiperinflacji z przed 100 lat z Austrii, Węgier i Republiki Weimarskiej (a także międzywojennej Polski ) nikt już oczywiście nie pamięta. Mało kto pamięta również  inflację po II wojnie światowej w USA i na Węgrzech. Z inwestorów, którzy byli czynni w czasach szoku naftowego i inflacji w USA w latach 70′ XX wieku, dzisiaj zostało bardzo niewielu.

Polacy mogą oczywiście skorzystać z pamięci rodziców i dziadków, aby dopytać o przebieg i skutki hiperinflacji w Polsce na przełomie lat 80′ i 90′ XX wieku. Ale kto by się tym przejmował? Wszyscy jesteśmy przecież dziećmi wieloletniej prosperity. Tymczasem w 1989 r. Główny Urząd Statystyczny zanotował w Polsce wzrost cen (rok do roku) na poziomie 640%, a w 1990 r. na poziomie 590%. To znaczy, że w tamtym okresie, ceny w Polsce w ciągu jednego roku wzrosły średnio sześciokrotnie.

Hiperinflacja skończyła się w Polsce zaledwie niecałe 30 lat temu. Większość Polaków jednak tego nie doświadczyła. Jak więc mogą wyciągnąć z tego okresu jakiekolwiek wnioski? Może jednak tym razem będzie inaczej i inflacja wywołana celowo przez rządy, po prostu sama wyhamuje? A może warto przyjrzeć się mechanizmom inflacyjnym niszczącym w przeszłości całe społeczeństwa i odpowiednio się przygotować już dzisiaj?

Poniżej, na linii czasu pokażę Ci jak pogłębiała się inflacja 100 lat temu w Republice Weimarskiej, kto na niej najbardziej ucierpiał, a kto się na niej dorobił. Pokażę Ci jakie inwestycje i działania pozwoliły przechować wartość majątku, a jakie doprowadziły większość do ruiny. Nie mam zamiaru Cię straszyć, być może te informacje nigdy nam się nie przydadzą. Może jednak spróbujemy po raz pierwszy stać się mądrymi…przed szkodą? Chyba warto spróbować?